papier

"Moja kieszeń rzadko kryje w sobie pieniądze, ale zawsze jest pełna papieru"
William Blake

Papier - (niem. Papier, franc. papier, łac. papyrus, z gr. pápyros 'papirus') materiał służący do pisania, do celów malarskich (akwarela, pastel, rysunek), poligraficznych (do otrzymywania odbitek graficznych), higienicznych lub techniczno-przemysłowych. Z II wieku p.n.e. z Chin pochodzą najstarsze znalezione kawałki papieru. W 105 r. Chińczykowi T'sai Lun udaje się wytworzyć papier ze szmat jedwabnych i lnianych. Wynaleziony przez T'sai Lun papier ma zastąpić drogi jedwab, który w Chinach używany jest jako materiał do pisania. T'sai Lun eksperymentuje na początku z korą drzewną, konopiami oraz szmatami, aż wreszcie udaja mu się wytworzyć płytki podobne do filcu. Zastępuje on tkany materiał jedwabny produktem wykonanym ze szmat lub surowego włókna jedwabiu. Pomysł, aby wyprodukować papier szmaciany, przejmuje on prawdopodobnie z północy Tajlandii, gdzie do produkcji papieru używa się kory z drzewa morwowego, której paski o szerokości dłoni gotuje się w ługu popiołowym, a następnie rozbija na włuknistą papkę. Tę rozprowadza się cięką warstwą na sicie, a następnie, po wysuszeniu, oddziela od niego. Produkcja papieru była tajemnicą Chińczyków, aż do VI wieku, kiedy to za pośrednictwem kapłanów buddyjskich przedostaje się do Koreii i Japonii, a później do Indii i na Bliski Wschód. W 751 roku Arabowie przejęli tajemnicę wyrobu i zapoczątkowali wytwarzanie papieru ze szmat; pierwsza papiernia w Europie założona została w 1150 w Hiszpanii (Toledo); w początku XII w. papier pojawił się we Francji i Włoszech, od początku XIV w. w Niemczech i na ziemiach ruskikch; w Polsce od czasów Kazimierza Wielkiego. Wzrost produkcji papieru w Europie nastąpił w końcu XVIII w.; od XIV w. na papierze szmacianym umieszczano jako marki fabryczne filigrany, czyli znaki wodne, które mogą służyć jako element pomocniczy przy datowaniu rękopisów lub druków.

Papier drzewny wszedł w powszechne użycie ok. 1850; papier ze szmat i bezdrzewny stosuje się do dokumentów szczególnej wagi oraz druków specjalnych, np. bibliofilskich. Rozróżnia się różne gatunki i rodzaje papieru;

• do celów artystycznych stosowano najczęściej żeberkowy - w zasadzie bezdrzewny;
• welinowy - głównie w XIX w.,
• nieziarnisty, podobny do satynowego;
• esparto i japoński - jedwabiste, używane do odbitek drzeworytniczych;
• kredowy - używany do ilustracji;
• nadto papier mâché i tapety.

Produkcja papieru.
Pierwotny sposób produkcji papieru wyglądał następująco: wysortowane szmaty cięto, prano i rozdrabniano. Następnie pozyskaną papkę zwaną półmasą szmacianą czerpano z kadzi za pomocą prostokątnych sit i formowano arkusze. W XVIII wieku w Holandii wprowadzono zmachanizowane kadzie do prania i mielenia szmat, w tym czasie skonstruowano maszynę do produkcji papieru systemem ciągłym.

Zastosowanie papieru w plastyce.

Do pierwszych prób rysunkowych (ołówek, węgiel) odpowiedni jest papier celulozowy biały albo szary tzw. papier pakowy. Rysować należy po jego szorstkiej stronie. Nie jest to papier trwały, dlatego używamy go do rysunkowych wprawek. Na studium głowy lub aktu (rysunek węglem) znakomicie nadaje się francuski papier zwany ingres produkowany w bardzo wielu odcieniach. Posiada widoczne pod światło paski. Wyjątkowo dobrego papieru wymaga rysunek piórem, aby pióro nie drapało i linie nie rozlewały się musi być papier wysokiej jakości, drobno ziarnisty, jednak nie odpowiedni jest papier zbyt gładki (młotkowany), ponieważ pióro ślizga się po jego powierzchni. Do rysunku lawowanego najlepszy jest średnio ziarnisty papier czerpany, lub nieco tańszy papier zwany vergee ząbkowany na brzegach. W technice pastelu najlepszym podobraziem jest dobry, mocny papier wyrabiany ręcznie z lnianych bawełnianych szmat, albo tzw. papier filtracyjny. Dzisiaj dla pastelu sporządza się specjalne długo włókniste papiery tzw. welurowe, a także papiery barwione. Akwarela wymaga lekkiego i chłonnego podobrazia bez wyraźnie widocznej struktury, zdolnego do odbijania promieni światła. Papier do akwareli musi być wyrabiany ręcznie, długo włóknisty odpowiednio gruby, chłonny. Warunki te najlepiej spełniają specjalne półkartony i kartony. Ważną grupę stanowią wysokiej jakości papiery japońskie, chińskie, sporządzone z włókien kodsu, janpi, mitsumata, jak również papiery z bawełnianych szmat z domieszką włókien jedwabiu. Odmienny gatunek stanowi tzw. papier ryżowy, który nie jest papierem w ścisłym znaczeniu tego słowa, lecz spiralnie obdzierany i następnie sklejony rdzeniem roślin. Papiery chińskie i japońskie są długo włókniste nie wybrzuszają się. Wykazują dużą odporność na wsiąkanie wody, są odporne na działanie mikroorganizmów. W technice gwaszu wykorzystujemy te same papiery jak przy akwareli. Podsumowując nie należy zbyt szybko zmieniać papieru na inny, lecz poznać dobrze właściwości stosowanego.

Firmy produkujące papier rysunkowy dobrej jakości:

firma	kraj
Arches	Francja
Canson	Francja
Canson Mi-Teintes	Francja
Fabriano	Włochy
Grumbacher	Stany Zjednoczone
Guarro	Hiszpania
R W S	Stany Zjednoczone
Schoeller Parole	Niemcy
Schoeller Turm	Niemcy
Winsor and Newton	Wielka Brytania
Whatman	Wielka Brytania

Odbitki graficzne wymagają papieru wysokiej klasy: bezdrzewnych, mało klejonych, nie rozciągliwych, podatnych, światłotrwałych. Dlatego dla celów grafiki nadają się papier japoński, chiński, ręcznie czerpane ze szmat i maszynowe bezdrzewne (nie zawierające mech. ścieru drzewnego), o różnej gramaturze, grupach, klasach, wymiarach i formacie. Do druków wypukłych stosuje się bibułkę chińską i japońską, papiery bezdrzewne słabo klejone, niższej gramatury, a które mogą być moczone w zależności od sposobu drukowania. Do litografii mogą być używane papiery słabo klejone, bezdrzewne maszynowe, kalandrowane. Druk wypukły wymaga papierów mięsistych, miękkich, tzw. akwafortowych, które używane są z zasady w stanie wilgotnym. Technika sitodruku pozwala na zastosowanie wielu gatunków papierów z tym, że winny być one wyższej gramatury.

Gramatura papieru jest określana wg norm eurejskich przez ciężar 1 m², natomiast normy brytyjskie i amerkańskie podają ciężar w funtach 1 ryzy (ryza = 20 libry po 24 arkusze).
Polski Komitet Normalizacyjny wyróżnia cztery rodzaje odmian wyrobów papierniczych pod względem gramatury (masa jednostkowa produktu papierniczego wyrażona w g/m²).

• bibułka - do 30 g/m²
• papier - od 30-165 g/m²
• karton - 180-320 g/m²
• tektura - 320 g/m²

Papier dzieli się na dziesięć klas ze względu na rodzaj materiałów włóknistych, np, w 1 klasie jest 100% włókien pozyskanych z celulozy, lnu i bawełny, a w 10 klasie 100% surowca pozyskanego z makulatury.

klasa	zastosowanie
1 i 2	dokumenty państwowe i międzynarodowe
3	cele reprezentacyjne, pergaminy i mocne papiery pakowe
4	cenne druki i pisma
5	pisma mniejszej wagi, żywotność do 25 lat
6	papier prawie nie produkowany
7	rachunki, pokwitowania, książki popularne
8	gazety
9	tektury
10	słabe papiery pakowe, tektura falista, papier toaletowy

Formaty arkuszy papieru.
Wymiary stosowanych na świecie arkuszy papieru zostały ujednolicone. Ponieważ różne maszyny piszące i drukujące potrzebowały znormalizowanych formatów papieru, jak i ułatwiało to przechowywanie np. dokumentów. Po złożeniu arkusza w dawnym drukarstwie nazywano jego składki: in folio, in 4 (quarto), in 8 (octavo), in 16, nietypowe: in 12, in 32. Obecnie normalizowany format papieru oznacza się literami A, B, C łącznie z cyframi 0, 1, 2, 3 itd.; cyfry wskazują, ile razy należy złożyć arkusz podstawowy (oznaczony cyfrą 0, każdorazowo równolegle do jego krótszego boku), aby otrzymać dany format papieru; szereg formatów papieru oznaczony literą:
A - odnosi się głównie do papieru administracyjno-biurowego, dokumentacyjnego itp.,
B - głównie do wytworów książkowych,
C - do kopert, obwolut, teczek, skoroszytów itp.

seria formatów A		seria formatów B		seria formatów C
4A0	1682 × 2378 mm
2A0	1189 × 1682 mm
A0	841 × 1189 mm	B0	1000 × 1414 mm	C0	917 × 1297 mm
A1	594 × 841 mm	B1	707 × 1000 mm	C1	648 × 917 mm
A2	420 × 594 mm	B2	500 × 707 mm	C2	458 × 648 mm
A3	297 × 420 mm	B3	353 × 500 mm	C3	324 × 458 mm
A4	210 × 297 mm	B4	250 × 353 mm	C4	229 × 324 mm
A5	148 × 210 mm	B5	176 × 250 mm	C5	162 × 229 mm
A6	105 × 148 mm	B6	125 × 176 mm	C6	114 × 162 mm
A7	74 × 105 mm	B7	88 × 125 mm	C7	81 × 114 mm
A8	52 × 74 mm	B8	62 × 88 mm	C8	57 × 81 mm
A9	37 × 52 mm	B9	44 × 62 mm	C9	40 × 57 mm
A10	26 × 37 mm	B10	31 × 44 mm	C10	28 × 40 mm

Poniżej podział arkusza A1 do A6 (wymiary w milimetrach).

Najpopularniejszym kartonem wielkoformatowym, białym i gładkim dostępnym na rynku artykułów papierniczych jest tak zwany bristol (brystol). Jego nazwa wzięła się od angielskiego miasta Bristolu gdzie go wytwarzano. W procesie nauki rysowania zaleca się tworzenie początkowo na małych formatach, z czasem stosując coraz większe, wraz z rozwojem umiejętności. Moim ulubionym rozmiarem papieru stosowanym w rysunku jest format A4, z tej przyczyny, że:
- łatwiej jest rysować na małej powierzchni, bo można lepiej wszystko ogarnąć,
- można wszędzie go zabrać, bo nie wymaga sztalugi,
- można go łatwo przechowywać, magazynować np. w segregatorze, bo nie zajmuje dużo miejsca.

W zasadzie rysować można na wszystkim. Nikifor rysował na papierze pochodzącym z opakowań. Twórca Smerfów - Pierre Culliford (nam znany jako Peyo) po raz pierwszy narysował swoje postacie na papierowych serwetkach podczas pobytu w kawiarni. Mam znajomą, która rysuje pastelami z powodzeniem na jednobarwnych, białych tapetach. Olga Boznańska posługując się techniką olejną malowała głównie na tekturze.