Jak wyznaczać strony świata bez kompasu?

Możliwe - odparł Włóczykij. - Musimy iść na wyczucie. Prawdę mówiąc, nigdy nie wierzyłem w kompasy. One tylko mylą wrodzoną orientację co do stron świata.
- A ja mam właśnie teraz wrodzone wyczucie co do jedzenia - odezwał się Ryjek. - Dlaczego nie jedliśmy od tak dawna?

Tove Jansson, Kometa nad Doliną Muminków

Żadna z poniższych metod wyznaczania północy nie jest niezawodna. Jeśli jednak co najmniej dwa z tych sposobów wskazuje ten sam kierunek, możesz bardziej im ufać. Uwaga, wskazówki te działają tylko wtedy gdy znajdujesz się na półkuli północnej. Opisane metody mają różne stopnie dokładności wyznaczania kierunków i co za tym idzie zakres błędu w odczycie.

kałuża na polnej drodze

Kałuże występują częściej po południowej stronie polnych dróg.

słupki działowe w Polskich Lasach Państwowych

Kompleksy leśne w Lasach Państwowych poprzecinane są drogami, które tworzą prostokąty (tzw. oddziały). Na skrzyżowaniach dróg występują słupki oddziałowe, z numerami oddziałów na ściankach. Boki te skierowane są w stronę czterech najbliższych oddziałów, którym to przyporządkowane są te numery. Te liczby mogą się okazać pomocne w ustaleniu przez leśniczego twojej pozycji dzięki wykorzystaniu Systemu Informatycznego Lasów Państwowych.

Krawędź słupka pomiędzy dwoma najniższymi numerami na słupku wskazuje kierunek północny.

mech

Mech prawie zawsze porasta północną stronę drzew, skał i głazów. Łatwo o pomyłkę, ponieważ rośnie obficiej po wilgotnej stronie, czyli bardziej zacienionej. W gęstych i wilgotnych lasach może na przykład występować na wszystkich powierzchniach drzew. Metoda ta jest bardziej prawdziwa jeśli stosuje się ją do pni drzew liściastych w mniejszym stopniu do iglastych.

słonecznik

Słoneczniki nigdy nie są zwrócone ku północy.

trawa

W pierwszej połowie lata trawa otaczająca wielki pień lub samotnie rosnące drzewo jest wyższa na południe od nich, niższa zaś i w ogóle słabiej rozwinięta – na północ. W drugiej połowie lata trawa rosnąca na południe od pnia lub drzewa wcześniej żółknie niż trawa rosnąca na północ od niego.

jagody

Jagody rosnące na otwartej polanie leśnej zaczynają dojrzewać najpierw od strony słonecznej. Dlatego wybarwiają się najpierw od strony południowej, natomiast odcień zielony utrzymuje się najdłużej od strony północnej.

drzewo

Drzewa samotnie stojące ale nie w zwartym drzewostanie są grubsze i bujniejsze po południowej, słonecznej stronie, a rzadsze od północy. Można to oszacować, patrząc na wierzchołki drzew. Należy nie zapominać, że dominujący kierunek wiatru ma również wpływ na rozwój drzew. Po południowej stronie drzewa gałęzie mają tendencję do układania się w poziomie, a gałęzie od strony północnej układają się w pionie. Pniaki drzew od strony południa mają najszersze słoje. Liście rosnące po zacienionej, północnej stronie drzewa są większe i ciemniejsze od tych rosnących po stronie południowej. Pojedyńcze młode drzewka bielsze są z jednej strony (co jest naturalnym rodzajem filtra słonecznego) i ciemniejsze z drugiej, od północy.

żywica drzewna

Nacieki żywicy na pniach wszystkich drzew rosnących blisko siebie znajdują się od strony najdłużej i najsilniej ogrzewanej słońcem, a więc od południowej.

brzoza

Na brzozie zawsze znać południe, gdyż drzewo z tej strony będzie jaśniejsze i elastyczne.

sosna

Wzdłuż północnej strony pnia wysokiej sosny ciągnie się aż do samego wierzchołka ciemny pas, który łatwo odróżnić od pozostałej jaśniejszej części pnia. To wilgoć pochodząca z deszczów zachowuje się dłużej na nie oświetlonej przez słońce stronie pnia.

mrówki

Mrówki urządzają swoje mrowisko zawsze na południe od najbliższych drzew, pni i krzewów, przy czym strona południowa mrowiska jest mniej spadzista, północna bardziej stroma.

śnieg

W zimie pomoże nam śnieg. Przywiera on silnie do przedmiotów i zabudowań od strony północnej - od południa prędzej topnieje.

chmury

Chmury płyną zwykle z zachodu na wschód - ale na tym nie można polegać.

wiatry

Jeśli znamy kierunek wiatrów dominujących w regionie, możemy posłużyć się tą informacją do wyznaczenia kierunków świata. Pamiętamy, że kierunek wiatrów dominujących może być różny w zależności od pory roku. Jeżeli wiatr wieje niezmiennie z jednej strony, lokalna roślinność prawdopodobnie będzie nachylona zgodnie z kierunkiem wiatru. Gniazda ptaków i owadów będą znajdować się po stronie zawietrznej. Dodatkowo, po stronie nawietrznej nie znajdziemy pajęczyn. Wiatry dominujące decydują również o ułożeniu wydm i zasp śnieżnych.

ciemna skała

Promienie słoneczne działają rozjaśniająco, dlatego ciemna skała od strony południowej będzie jaśniejsza.

pochyły komin

Kominy z cegieł, w szczególności te z wapienia i zaprawy, z czasem przechylają się ku północy. Dzieje się tak, ponieważ słońce ogrzewa południową stronę, co powoduje rozprężenie zaprawy na jednej ze ścian.

antena telewizji satelitarnej

W Polsce większość anten satelitarnych skierowana jest na południe. Czyli w stronę równika nad którym wiszą najczęściej satelity telekomunikacyjne.

panele słoneczne

Dużą popularnością cieszą się panele słoneczne zamontowane na dachach. Nietrudno sobie uświadomić, że częściej są położone na słonecznej, południowej (jeśli są na półkuli północnej) części dachów, niż na północnej, gdzie okazałyby się złą inwestycją. Sposób ten jest najdokładniejszy jeśli panele słoneczne nie są montowane na dachach lecz na ziemi, ponieważ są dokładnie orientowane na południe niezależnie od nakierowania spadów dachów.

stary kościół

Stare kościoły mają prezbiterium od wschodu. Ponieważ według liturgii katolickiej Jezus Chrystus ma przyjść z kierunku wschodniego co symbolizuje wschodzące słońce. Główne zaś wejście do starego kościoła jest od zachodniej strony.

kościół prawosławny i grekokatolicki

Cerkiew jest orientowana apsydą i ołtarzem na wschód a wejście znajduje się w przeciwległej zachodniej ścianie.

kibla

Kierunek, w którym w czasie modlitwy zwracają się muzułmanie. Początkowo kierowali się ku Jerozolimie, później ku Mecce i Al-Kabie. Polscy muzułmanie modlą się w stronę południową. W meczetach ten kierunek wyznacza nisza mihrab. W wielu krajach islamu kiblą nazywa się kierunek, w którym leży Mekka, jednak w Egipcie i Palestynie kibla wskazuje południe, w krajach zaś Maghrebu – wschód.