Jakie są zastosowania Chmielu zwyczajnego?

CHMIEL ZWYCZAJNY (Humulus lupulus L.)

NAZWA:
Inne zwyczajowe nazwy polskie:

• czerwieniak gruszkowaty,
• chymel,
• wilczek.

ŚRODKI OSTROŻNOŚCI:
Zaleca się nie stosowanie tej rośliny przez osoby:

• jednocześnie zażywające leki syntetyczne uspokajające,
• kierujące pojazdami i obsługujące urządzenia mechaniczne w ruchu, ze względu na działanie uspokajające oraz nasenne,
• które nie ukończyły 12 roku życia,
• kobiety w ciąży i karmiącym.

MORFOLOGIA:
Wieloletnia, pnąca bylina o wijących się pędach. Chmiel osiąga wysokość do 6 m. Czterokanciasta, szczeciniasto owłosiona łodyga wyrasta z korzeni każdego roku na nowo. Szorstko owłosione liście mają dłoniasty kształt, są podzielone na 3-5 klap, na brzegach ząbkowane. Kwiaty męskie i żeńskie osadzone są na różnych roślinach. Tylko żeńskie kwiaty wytwarzają żółtozielone wiechowate kwiatostany.

PORA ZBIERANIA:
Młode pędy wychodzące z ziemi zbiera się na wiosnę. Aby je odnaleźć wystarczy rok wcześniej zaznaczyć miejsce w którym rośnie dziko.

Owocostany (szyszki) obrywa się bez szypułek we wrześniu, w czasie kiedy już uzyskały normalną wielkość, ale jeszcze nie dojrzewają i mają barwę zielonoseledynową.

WYSTĘPOWANIE:
Rodzimy na półkuli północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym. Występuje w całej Polsce, w wilgotnych lasach i zaroślach, szczególnie nadrzecznych. Rośnie dziko i jest uprawiany.

POWROŹNICTWO I TKACTWO:
Stefan i Olga Kłosiewicz wzmiankują o tym, że w Polsce stare pędy chmielu bywały surowcem do produkcji grubego włókna.

PIWOWARSTWO:
Szyszki chmielu znajdują zastosowanie przede wszystkim w piwowarstwie. Piwo pojawiło się w Europie w IX wieku i odtąd popularność trunku nieustannie rosła. Na początku pomysł użycia chwastu do przyprawiania napoju spotkał się ze sprzeciwem, jednak w miarę upływu czasu doceniono jego gorzki smak oraz właściwości konserwujące.

Korzennym zapachem chmielu aromatyzuje się nie tylko piwo, ale także inne napoje, na przykład likier.

KULINARIA:
Pędy ziela spożywane były przez Rzymian jako warzywo, a zwyczaj ten do dziś kontynuują mieszkańcy Belgii oraz Francji. Zarówno męskie, jak i żeńskie kwiaty chmielu są używane w Alzacji i Flamandii jako dodatek do sałatek.

Łukasz Łuczaj pisze, że gatunek ten występuje także w Ameryce Północnej, gdzie Algonkinowie, Lakotowie, Odżibwejowie i Apacze używali go zamiast sody do pieczenia ciasta i chleba, szyszki powodują bowiem rośnięcie ciasta (w języku Apaczów chmiel nazywa się „robić z tym ciasto”).

W dawnych czasach, także w Polsce, młode pędy wychodzące z ziemi na wiosnę jadano na surowo lub gotowano w zupie. Są bardzo apetyczne. Wyglądają wprawdzie jak szparagi, ale ich smak przypomina raczej szpinak. Młode pędy najlepiej smakują smażone na maśle. Starsze mają nieprzyjemnie gorzki smak. Jadalne są też młode liście (do końca maja) i mięsiste korzenie.

MEDYCYNA:
Mateusz Emanuel Senderski podaje podstawowe substancje czynne. Szyszki chmielu zawierają olejek eteryczny o zmiennym składzie, uzależnionym od pochodzenia surowca, w skład którego wchodzi wiele związków, ale głównymi są: mircen, farnezen, humulen, kariofilen i związki siarki. Ponadto w surowcu znajdują się gorzkie związki żywicowe, jak humulon i lepulon, oraz produkty ich przekształceń, zwłaszcza metylobutenol, który jest głównym składnikiem uspokajającym, a także flawonoidy i garbniki, związki purynowe, triterpeny, cholina i woski.

Dalej Mateusz Emanuel Senderski opisuje działanie i zastosowanie tej rośliny. Szyszki chmielowe, jak i lupulina działają uspokajająco, szczególnie na „sferę płciową" (We wczesnym średniowieczu chmiel zalecano duchowieństwu w celu obniżenia libido), moczopędnie, rozkurczowo, antyseptycznie, ściągająco, przeciwbólowo, nasennie. Ponadto obniżają ciśnienie krwi, łagodzą nadpobudliwość nerwową, zwiększają wydzielanie soków trawiennych, poprawiają apetyt, zwiększają łaknienie, ułatwiają trawienie, wykazują silne działanie bakteriobójcze.

Z szyszek zebranych we wrześniu sporządza się napar na uspokojenie.

MEDYCYNA WETERYNARYJNA:
Stefan i Olga Kłosiewicz informują, że polska medycyna weterynaryjna polecała dodawanie chmielu do paszy w celu uspokojenia krnąbrnych zwierząt.

METEOROLOGIA LUDOWA:
Zbigniew Przybylak pisze jak przepowiadać pogodę z obserwacji szyszek chmielu.

Mroźna zima nadejdzie, jeżeli chmiel bardzo dobrze obrodzi. Łagodnej zimy zapowiedzią jest nieurodzaj szyszek rośliny.

Dobre urodzaje zbóż w nadchodzącym roku zapowiada dobry urodzaj chmielowych szyszek.