Jakie są zastosowania Cisu pospolitego?

CIS POSPOLITY (Taxus baccata L.)

NAZWA:
Z tego względu, że Cis pospolity był od dawna używany do produkcji łuków (wyjątkowa sprężystość) jego łacińska nazwa taxus znaczy łuk.

Ksiądz Stanisław Kobielus podaje, że funkcjonowało przekonanie, że krzyż Jezusa był wykonany z drewna cisowego, być może z tego powodu, że symbolizował nieśmiertelność. Pełnił także funkcję apotropaiczną. W czasach nowożytnych dzieci w południowowschodniej Europie nosiły krzyżyki wykonane z cisu, jako amulety przeciw demonicznym siłom.

ŚRODKI OSTROŻNOŚCI:
Łukasz Łuczaj podaje, że cała roślina jest silnie trująca oprócz pomarańczowych osnówek („jagód”). Osnówki, uwielbiane przez ptaki, są wytwarzane tylko przez okazy żeńskie cisa. Są bardzo słodkie i kleiste. Zawarte w nich nasiona są trujące, ale zwykle omyłkowo połknięte przechodzą przez przewód pokarmowy nienaruszone. Na wszelki wypadek lepiej je jednak wypluwać.

Raymond Mears również przestrzega o tym, że cis jest rośliną trującą. Szczególnie silną trucizną są jego nasiona. Świeżego drewna nie wolno używać do produkcji przyborów kuchennych i jako opału, kiedy pieczemy i gotujemy nad ogniem. Miski i łyżki z cisu nie powinny mieć kontaktu z żywnością i wodą pitną.

Bartosz Jemioła wyjaśnia, że cis zawiera taksynę, alkaloid, który powoduje poważne uszkodzenie nerek, zaburzenia pracy serca (migotanie komór) oraz porażenie ośrodka oddechowego w pniu mózgu (śmierć przez uduszenie). Nie używajmy więc gałązek cisu do zaparzenia herbatki lub jako szczoteczki do zębów.

Drewno cisa jest biologiczno aktywne – może powodować uczulenia i zapalenia błon śluzowych.

MORFOLOGIA:
Meike Bosch informuje, że cis jest jedynym drzewem iglastym niewytwarzającym żywicy.

Drzewo / krzew
Cis należy do ścisłego grona rekordzistów pod względem długowieczności – bez trudu może rosnąć nawet 2000 lat. Jego cechą jest jednak bardzo powolny wzrost: zaledwie do 10-17 m wysokości. Dlatego właśnie łatwiej spotkać krzewiaste niż drzewiaste okazy cisa. Korona cisa początkowo stożkowata, wraz z wiekiem rozrasta się miotlasto i zaokrągla; konary są gęste i rozłożyste (u odmian ogrodowych skierowane ostro ku górze).

Kora
Cienka, łuszcząca się podobnie jak u platana – dużymi płatami; jej barwa zmienia się wraz z wiekiem od zielonkawej, poprzez ceglastą aż do czerwonobrązowej i brunatnej.

Liście
Igły płaskie, niekłujące, miękkie, lekko wygięte, o długości ok. 2-3 cm. Z wierzchu ciemnozielone, błyszczące z wypukłym nerwem; od spodu wyraźnie jaśniejsze, bez białych pasków, po roztarciu brak zapachu.

Owoce
Cis pospolity jest rośliną nagonasienną – to znaczy, że nie tworzy owoców. Oliwkowe lub brązowe nasiona otoczone są czerwoną, owalną, kubkowato otwartą kulką zwaną osnówką (mylnie nazywaną owocem).

WYSTĘPOWANIE:
Toleruje cień, pospolity w lasach i zaroślach, zwłaszcza na glebach wapiennych. Jest rośliną chronioną.

Łukasz Łuczaj informuje, że cis pospolity Taxus baccata jest u nas rzadkim drzewem w stanie dzikim, choć jego rozproszone stanowiska można znaleźć tu i ówdzie w całej Polsce. Jego odmiany krzewiaste są często uprawiane w ogrodach.

OŚWIETLENIE:
Adam Fischer podaje, że w dawnej Polsce w braku łuczywa sosnowego oświetlano izby także łuczywem cisowym.

STOLARSTWO:
Drewno cisowe ma znakomite atrybuty: jest twarde, ale łatwe w obróbce, wyjątkowo sprężyste, nie paczy się i jest bardzo odporne na warunki atmosferyczne, a także grzyby.

Adam Fischer wzmiankuje, że niegdyś w średniowieczu budowano nawet [z cisowego drewna] domy w Nowosądeckiem.

BRONIOZNAWSTWO:
Adam Fischer notuje, że cis już w czasach piastowskich ma wielką wartość, ponieważ z powodu twardości drzewa służy do wyrabiania łuku, strzał i dzid.

Ze względu na toksyczność tej rośliny, dawniej (w średniowieczu) sok cisa wykorzystywano np. do zatruwania strzał. Podobno od zatrutej cisem strzały zginął Mieszko I.

Stefan i Olga Kłosiewicz wzmiankują o tym, że zawarta w cisie taksyna jest jedną z najsilniej działających trucizn świata.