024 żubr

Pocztówka ta wydana po 1945 roku w XX wieku, przedstawia (podkolorowaną jak przypuszczam) fotografie ukazującą pomnik żubra. Monument ten znajduje się obecnie na terenie Polski w miejscowości Spała.

Dysponuje obecnie jedynym w moich zbiorach tekstem omawiającym dzieje tego pomnika. Pochodzi on z książki pt.: Królowie pradawnych puszcz, której autorem jest historyk i etnograf Bartłomieja Grzegorza Sala. Myślę, że warto go zacytować w tym miejscu.

Białowiesko-spalski pomnik żubra
Wielkie polowanie Augusta III Sasa z 1752 roku uwiecznił ustawiony w Białowieży obelisk, natomiast nie mniej wystawne łowy cesarza Aleksandra II w październiku 1860 roku zaowocowały jeszcze ciekawszym pomnikiem. Imperator Wszech Rusi polecił bowiem ustawić na pamiątkę w Puszczy Białowieskiej naturalnej wielkości pomnik żubra. Projekt wyszedł spod ręki Mihálya Zichyego, a odlany został w petersburskiej fabryce Ogariowa. Ważąca cztery tony statua stanęła w 1862 roku między Białowieżą a Hajnówką na potężnym postumencie, opatrzonym opisem pamiętnego polowania.

Kiedy w 1915 roku do Puszczy Białowieskiej zbliżał się front niemiecki, Rosjanie uznali, że ta droga dynastii Romanowów pamiątka nie powinna wpaść w ręce nieprzyjaciela, więc w sierpniu pomnik zdemontowano, pocięto na kawałki i wywieziono pociągiem do Moskwy. Nie przewidziano jednak, że wpadnie w ręce jeszcze gorszego wroga Rosji i całej rosyjskiej tradycji - bolszewików (notabene w znacznym stopniu niemieckich pomagierów). Na szczęście w traktacie ryskim z 1921 roku o tę cenną pamiątkę historyczną upomniała się odrodzona Polska.

W 1924 roku pomnik żubra trafił w granice Rzeczypospolitej, gdzie – na nowo zespawany – stał się ozdobą dziedzińca Zamku Królewskiego w Warszawie, by później znaleźć się w stołecznym Muzeum Ziemi. Prezydent Ignacy Mościcki znalazł jednak dla niego lepsze miejsce w swojej ulubionej Spale. W 1928 roku żeliwny żubr stanął na nowym postumencie z kamienia (wyprzedzając o rok przepędzenie Centurii z Puszczy Białowieskiej i powrót do niej żywych żubrów). W 1935 roku spalska statua stała się oficjalnym godłem odbywającego się w „prezydenckim” kurorcie Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskiego. Do dziś pomnik jest jednym z najbardziej charakterystycznych symboli Spały, a jak najbardziej żywe żubry odnajdziemy w niedalekim ośrodku hodowlanym w Smardzewicach.

W 2014 roku, staraniem dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego, Polskiego Związku Łowieckiego i browaru w Dojlidach, replika monumentu stanęła w pierwotnym miejscu, wśród ostępów Puszczy Białowieskiej, aby uczcić 85-lecie szczęśliwego powrotu do niej jej króla.