bistr

Bistr to ciemnobrunatny barwnik sporządzany pierwotnie z sadzy palonego buku, używany zwłaszcza w XVII w. w postaci kredki lub farby. Dzisiaj znajduje jeszcze niekiedy zastosowanie w brązowej kredce. W XV-XVIII w. bistr służył często do lawowanych rysunków sporządzanych przy pomocy pióra i pędzla.

Bistr należy wprawdzie do farb wyrabianych z sadzy, ale dodatek brązowej, mineralnej farby nadaje mu ciepły, brązowy odcień. Pierwotne nazwy tej farby w wielu językach wskazują, że jej początkiem były kominowe sadze. Termin bistr jest późniejszy, pojawił się dopiero w XVI wieku we Francji. W katalogu z 1708 roku wymieniany jest już między tradycyjnymi środkami do lawowania (chiński tusz, indygo). Chętnie używali go mistrzowie baroku. W wiekach XVI-XVIII był powszechniej używany niż tusz. Na początku wieku XIX był on polecany przy malowaniu miniatur ze względu na swe walory zarówno w przypadku stosowania nakładu przezroczystego, jak i przy ukazywaniu karnacji mężczyzn i ludzi starych w związku z ciemniejszym, brązowawym tonem ich skóry. W tym stuleciu pojawia się też farba akwarelowa, zwana tintą bistrową, która najczęściej była produkowana z sadzy powstałych w wyniku spalania bukowego drewna. Sadze te rozcierano, przesiewano i przepłukiwano zimną wodą, tak aby usunąć z nich wszelkie sole. Uzyskany proszek mieszano z odrobiną wodnego roztworu gumy, odlewano do form i suszono.

Kolory bistru są różne: od jasnych, szafranowo-żółtawych brązów aż do ciemno-czarno-brązowych, w zależności od stopnia wypalenia, rodzaju drewna i warstwy sadzy - górnej lub dolnej części osadu. W kręgu Rembrandta dodawano do bistru nieco sangwiny, aby uzyskać cieplejszy ton.

Ostre pociągnięcie pióra lub soczyste ślady namoczonego w bistrze pędzla, przenikają często na spodnią stronę papieru, ale nie naruszają jego włókien.

W naszym stuleciu bistru nie używa się, ale technikę tę znamy dobrze z wielu dawnych rysunków; do największej doskonałości doprowadził ją Rembrandt.

Bistr nadaje się najlepiej do lawowania. Grubym piórem lub pędzlem umoczonym w bistrze rysował właśnie Rembrandt. Zwłaszcza cienie i szerokie pociągnięcia pędzla mają przepiękną, głęboką barwę brązu, kontrastującą z czystym papierem lub laserunkami (cienkie, przezroczyste warstwy farby).