węgiel

Węgiel (ang. charcoal, niem. Kohle, franc. charbon) jest najstarszym narzędziem rysunkowym, używanym już w epoce prehistorycznej (od neolitu najpowszechniejsze narzędzie rysunkowe wszystkich epok). W rysunku stosuje się węgiel w czterech postaciach:

- węgiel naturalny (o różnym przekroju pałeczki) A,
- węgiel prasowany (np. w formie wkładu do tzw. kubusia) B,
- węgiel w drewnianej oprawce C,
- węgiel w postaci proszku węglowego.

Węgiel naturalny obecnie wytwarzany jest poprzez wypalanie pionowych kawałków drewna lipowego lub olchowego w wysokiej temperaturze bez dostępu powietrza. Dawny sposób produkcji tego typu narzędzia rysowniczego znajdujemy w Libro dell’arte (1437) Cennino Cenniniego, który zaleca stosowanie giętkich gałęzi wierzbowych, które trzeba wysuszyć, a następnie pociąć na kawałki długości dłoni. Powiązane w pęczki gałązki wkładano do szczelnie zamkniętego i zabezpieczonego warstwą gliny garnka i przez noc zwęglano w piecu w niskiej temperaturze, po czym powoli je wychładzano. Po starannym zaostrzeniu pałeczki węgla stanowiły gotowe narzędzie do rysowania. Dla ochrony palców przed zabrudzeniem wkładano pałeczkę w rurkę lub osadzano na pręcie. Do wytwarzania węgla rysunkowego Cennino Cennini zaleca używać pieca chlebowego wieczorem, po wygaszeniu ognia.

W Hermenei, czyli w pobizantyńskim pisanym podręczniku malarskim – skompilowanym (prawdopodobnie w pierwszej połowie XVIII wieku na Górze Athos) ze starszych tekstów (pochodzących z okresu po 1566 roku) przez Dionizego z Furny – znajdujemy cenne dwa przepisy na wykonanie węgla rysunkowego (w typie węgla naturalnego). Ten tekst źródłowy przetłumaczył z języka nowogreckiego dla Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego – Ireneusz Kania. Poniżej go cytuję.

JAK PRZYGOTOWAĆ WĘGIEL DO SZKICOWANIA

2. Weź grube, suche, zdrowe bierwiono leszczynowe lub mirtowe, rozpiłuj je na kawałki, te rozłup siekierą na szczapy i potnij nożem na cienkie szczapki o kształcie pędzli. Potem napełnij nimi garnek gliniany, przykryj go kawałkiem tkaniny i posmaruj ją grubo gliną. Rozpal ogień w piecu, a gdy będzie dość gorący, wsadź do niego garnek; [drewienka] w środku zajmą się ogniem i wypuszczą płomienie. Gdy zgasną, natychmiast wyjmij garnek z pieca i zasyp go popiołem albo suchą ziemią, bacząc, aby węgli z garnka nie wyciągać przed ostygnięciem. Ponieważ gdybyś je wyjął, zanim [garnek] ostygnie, wszystko w środku się wypali i twoja praca pójdzie na marne.

Jeśli chcesz swój cel osiągnąć szybciej, zrób tak: zawiń kilka [szczap] w papier albo w tkaninę i włóż je w popiół pośród rozżarzonych węgli, aż zaczną się palić i dymić. Uważaj pilnie i kiedy tylko dym ustanie, zaraz wygarnij je wszystkie szuflą i przysyp zimnym popiołem albo ziemią, aż wystygną i stwardnieją. Tak malarze robią sobie węgiel do szkicowania.

Guy Noble uważa, że najlepszy i najbardziej użyteczny węgiel jest robiony z wierzby lub winorośli. Zaletą węgla naturalnego jest fakt, że można go kupić w dużych kawałkach, dzięki czemu jest mniej łamliwy i trwały. Znacznie łatwiej rysuje się węglem na dużym formacie (większym niż A3), szczególnie trudno pracuje się na nieco mniejszym. Lubię rysować węglem na białym, gładkim kartonie zwanym bristolem ponieważ łatwo uzyskać szerokie miękkie przejścia od bieli do czerni.

Węgiel prasowany wytwarza się z pyłu węglowego i kleju roślinnego. Do jego wyrobu używa się małej ilości gumy arabskiej lub wosku. Węgiel prasowany ma tę zaletę, że można go zaostrzyć tak, aby otrzymać bardzo ostry koniec dla rysowania precyzyjniejszych znaków. Natomiast w odrużnieniu od węgla naturalnego trudniej usunąć go z powierzchni papieru. Wynika to z zawartości wosku jako substancji łączącej. Ten typ węgla można spotkać pod postacią cylindrycznego wkładu 5,6 mm do ołówka mechanicznego, tak zwanego kubusia.

Technika użycia.

W przeszłości technika ta wymagała dużej staranności i precyzji. Nietrwałość materiału powodowała, że łatwo było o przypadkowe zabrudzenia i uszkodzenia rysunku. Obecnie można stosować węgiel w obsadce lub specjalnym sztyfcie.

Technika ta pozwala osiągać bardzo malarskie i bogate światłocieniowe efekty. Powstałe kreski można rozcierać wiszerem, chusteczką, palcem, pędzlem o miękkim włosiu.